Bài Chòi là gì? Bài Chòi là một hình thức trò chơi dân gian truyền thống độc đáo, nơi người chơi ngồi trong các chòi nhỏ và tham gia qua việc nghe nghệ nhân hát, hô bài kèm theo những câu thơ điệu vè. Trò chơi không chỉ đơn thuần là giải trí mà còn là nghệ thuật diễn xướng đặc sắc, kết hợp giữa ca hát, hô bài và đoán bài, tạo nên không khí vui tươi đậm đà bản sắc văn hóa miền Trung Việt Nam.
Bài Chòi là gì?
Theo tin tức từ 69VN, bài Chòi có nguồn gốc từ thế kỷ 16-17, gắn bó mật thiết với đời sống nông thôn các tỉnh miền Trung như Quảng Nam, Bình Định, Phú Yên. Tên gọi “Bài Chòi” bắt nguồn từ việc sử dụng các lá bài được đặt trên những chòi nhỏ dựng thành vòng tròn hoặc hình quạt trong làng. Trò chơi xuất hiện nhằm mục đích giải trí cho bà con nông dân trong những dịp lễ hội, mùa vụ hoặc các sự kiện cộng đồng.
Không chỉ là trò chơi, Bài Chòi còn là dịp để cộng đồng gặp gỡ, giao lưu, học hỏi văn hóa và gắn kết tình làng nghĩa xóm. Qua thời gian, dù có nhiều thay đổi, Bài Chòi vẫn giữ nguyên nét đặc trưng vui nhộn và tinh thần tập thể cao.
Về cơ bản, Bài Chòi là sự kết hợp giữa trò chơi đoán bài và nghệ thuật hát bội. Bộ bài gồm 27 lá, mỗi lá bài mang hình ảnh, tên gọi đặc trưng, chia thành các loại bài theo màu sắc hoặc pho bài khác nhau. Người chơi ngồi trong các chòi nhỏ xung quanh sân hoặc hội trường, lắng nghe người dẫn chương trình (gọi là “Hô Bài” hoặc “Hát Bài”) vừa hát vừa hô bài, tạo nên giai điệu cuốn hút.
Khi lá bài được hô trùng với lá bài người chơi đang giữ, người đó sẽ giơ tay hoặc hô “Bingo” để nhận thưởng. Trò chơi đòi hỏi sự nhanh nhạy, quan sát và may mắn, đồng thời tạo không khí sôi nổi, vui vẻ cho toàn bộ người tham gia.
Cấu trúc và cách chơi Bài Chòi
Chuẩn bị
- Chòi nhỏ: Mỗi người hoặc nhóm ngồi trong một chòi dựng nhỏ, thường là 9-11 chòi.
- Bộ bài: Gồm 27 lá bài với hình minh họa độc đáo, chia thành 3 loại theo màu sắc hoặc pho bài.
- Người hô bài (Hô Bài): Người quản trò vừa hô vừa hát để dẫn dắt và tạo không khí hào hứng.
- Người chơi: Từ trẻ em đến người già đều có thể tham gia, mỗi người nhận bộ bài nhỏ riêng từ bộ bài tổng.
Luật chơi cơ bản
- Người hô bài sẽ ngẫu nhiên rút các lá bài và hô hoặc hát theo điệu vè.
- Người chơi có lá bài được hô sẽ đánh dấu hoặc giơ tay để nhận thưởng.
- Người đầu tiên hoàn thành bộ bài hoặc có nhiều lá bài trùng nhất sẽ thắng cuộc.
- Trò chơi có thể tổ chức nhiều vòng, kèm theo phần thưởng hoặc quà lưu niệm.
Các hình thức Bài Chòi phổ biến
- Bài Chòi hội làng: Tổ chức trong lễ hội truyền thống, thu hút đông đảo người dân tham gia.
- Bài Chòi giải trí gia đình: Chơi trong dịp tụ họp, lễ cưới hay sinh hoạt gia đình.
- Bài Chòi biểu diễn nghệ thuật: Kết hợp hát, diễn xuất và kể chuyện trên sân khấu.
Làm thế nào để chơi Bài Chòi và quy trình tổ chức?
Theo tham khảo từ những người tham gia chơi bắn cá 69VN, hiện nay, Bài Chòi vẫn được tổ chức dưới hình thức lễ hội lớn nhằm bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống. Để bắt đầu, người tổ chức dựng từ 9 đến 11 chòi nhỏ thành vòng tròn hoặc quạt xung quanh một chòi trung tâm, nơi người quản trò (Anh Hiệu) điều hành.
Các công đoạn chuẩn bị bao gồm trang phục truyền thống, âm nhạc dân gian, cách hô con bài, hát điệu vè, quy trình chia bài và trao giải. Người quản trò sẽ lắc ống đựng thẻ bài tỳ (được làm bằng tre) và rút từng thẻ một để hô bài.
Khi một chòi có đủ các thẻ bài được hô (thường là 3 lá bài trùng), người chơi trong chòi đó sẽ báo hiệu và nhận giải thưởng. Trò chơi tiếp tục cho đến khi tìm ra người chiến thắng cuối cùng hoặc kết thúc vòng chơi.
Giá trị văn hóa của Bài Chòi
Bài Chòi không chỉ là trò chơi giải trí mà còn chứa đựng nhiều giá trị văn hóa sâu sắc:
- Gắn kết cộng đồng: Tăng cường tình làng nghĩa xóm, kết nối họ hàng, bạn bè.
- Lưu giữ âm nhạc dân gian: Người hô bài thường sử dụng các làn điệu dân ca miền Trung, giúp bảo tồn âm nhạc truyền thống.
- Phát triển tư duy: Người chơi phải nhanh nhạy, ghi nhớ hình ảnh và tên bài, nâng cao khả năng quan sát và phản xạ.
- Biểu tượng văn hóa: Phản ánh đời sống, tâm hồn người nông dân miền Trung, góp phần gìn giữ bản sắc dân tộc.
Nghệ thuật Hát Bài Chòi
Điểm đặc sắc của Bài Chòi là nghệ thuật hát Bài Chòi, nơi người hô bài vừa hô vừa hát theo các làn điệu dân ca Quảng Nam, Bình Định,… Nghệ thuật này vừa tạo hứng thú vừa truyền tải tri thức, câu chuyện dân gian và đạo lý sống.
Người hô bài cần có giọng hát truyền cảm và phong cách dẫn chương trình hài hước, thu hút người chơi, làm sống động không khí lễ hội. Điều này khiến Bài Chòi trở thành trò chơi kết hợp nghệ thuật và giải trí đặc biệt, khác biệt với những trò chơi may rủi khác.
Bài Chòi trong đời sống hiện đại
Ngày nay, Bài Chòi không chỉ diễn ra tại các hội làng mà còn được tổ chức tại nhiều tỉnh thành, trường học và các sự kiện văn hóa nhằm giới thiệu đến thế hệ trẻ. Đây là cách để truyền dạy và giữ gìn giá trị văn hóa truyền thống cùng các làn điệu dân ca miền Trung.
Năm 2017, UNESCO chính thức công nhận Bài Chòi Việt Nam là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, khẳng định tầm quan trọng và giá trị đặc sắc của trò chơi trên trường quốc tế.
Bài Chòi là gì? Bài Chòi tiếp tục được gìn giữ và phát huy qua các lễ hội, tạo nên không gian văn hóa phong phú, hấp dẫn và giàu tính cộng đồng, góp phần làm phong phú đời sống tinh thần của người Việt hiện đại.
